Γιατί σήμερα δεν διαβάζονται τα αναθέματα την Κυριακή της Ορθοδοξίας

Κατά την άποψη μου ο μόνος λόγος που δεν διαβάζονται τα αναθέματα είναι γιατί δεν έχουμε ορθόδοξη κουλτούρα και ορθή κατήχηση και σκανδαλιζόμαστε ή αγανακτούμε. Γιατί βλέπουμε την Εκκλησία σαν μια συναισθηματική θρησκεία ανθρώπινης αγάπης στην οποία δεν ταιριάζουν τα δυσάρεστα. Γιατί η πίστη μας είναι κοινωνική ηθική και χριστιανικός συναισθηματισμός.

 
(π. Παντελεήμων Κρούσκος)

Από εναν φίλο διατυπώθηκε προχτές ένα ερώτημα. Γιατί απαλείφθησαν από την ακολουθία της Ορθοδοξίας τα αναθέματα προς τους αιρετικούς και σπάνια ακούγονται σήμερα.

Δόθηκαν πολλές απαντήσεις. Για να μην στενοχωρήσουμε τους αιρετικούς, γιατί δεν έχουμε την απαραίτητη κατήχηση να καταλάβουμε τί εστί ανάθεμα, για λόγους κακώς εννοουμένης ευαισθησίας στον σκανδαλισμό ή επειδή δεν υπάρχουν αρειανοί και πνευματομάχοι(πού παντα υπάρχουν με πολλούς τρόπους άλλωστε). Ή μπορεί για καθαρά πρακτικούς λειτουργικούς λόγους, αφού ούτε το συνοδικό διαβάζεται ολόκληρο. Η αλήθεια ίσως είναι πώς για όλους τους παραπάνω λόγους και ίσως για κάποιον απ όλους περισσότερο.

Ποτέ ένα ανάθεμα δεν είναι ευχάριστο. Σημαίνει αποκοπή από την Εκκλησία, αφού πρώτα προηγηθεί παρέκκλιση από το ορθόδοξο δόγμα ή την εκκλησιαστική κανονικότητα. Πρέπει, να τονίσουμε επίσης πώς ακόμα και σήμερα όπου διαβάζονται τα αναθέματα, αυτό δεν γίνεται με ορθόδοξη προοπτική. Είτε μας αρέσει είτε όχι, δεν διαφέρουν και πολύ από τους σιωπώντας και οι κραυγάζοντες. Ευχαριστιούνται να αναθεματίζουν, αγνοοώντας πως εκείνη την ώρα δεν μιλούν από ιδεολογική ιδιοτέλεια, ούτε είναι ένα μεσο αυτοδικαίωσης το ανάθεμα. Αλλά είναι η δημόσια εκκλησιαστική έκφραση για το πένθος χαμένων ανθρώπων και αλαρμ κινδύνου για αυτούς πού δεν πρέπει να πεσουν και να χαθούν. Και οι δύο είτε σιωπούν είτε τονίζουν από ιδιοτέλεια.Στους μεν η άγνοια ή η κολακεία, στους δε ο φανατισμός. Στους μεν η αγάπη ψεύτικη,στους δε ανύπαρκτη.

Κατά την άποψη μου ο μόνος λόγος που δεν διαβάζονται τα αναθέματα είναι γιατί δεν έχουμε ορθόδοξη κουλτούρα και ορθή κατήχηση και σκανδαλιζόμαστε ή αγανακτούμε. Γιατί βλέπουμε την Εκκλησία σαν μια συναισθηματική θρησκεία ανθρώπινης αγάπης στην οποία δεν ταιριάζουν τα δυσάρεστα. Γιατί η πίστη μας είναι κοινωνική ηθική και χριστιανικός συναισθηματισμός. Γιατί την πίστη μας την βλέπουμε σαν μια ιδεολογία ουμανισμού, σαν μια φιλοσοφία πού απλά απαιτεί ευχάριστα συναισθήματα και καλή συμπεριφορά από τον χριστιανό. Για εμάς πλέον υπάρχει κοσμική ευγένεια, ορθή συμπεριφορά, αποδοχή του ψέματος και της αλήθειας αδιάκριτα, φτάνει όλο αυτό να γίνεται με μια απροβλημάτιστη πραότητα και καλό παραδοσιακό ανθρωπισμό. Γιατί παραθεωρούμε την τελείως θεραπευτική διάσταση της ορθοδοξίας. Πώς η Εκκλησία δηλαδή δεν είναι τίποτα άλλο από ένα θεραπευτήριο, από ένα εργαστήριο αναστήλωσης της ανθρώπινης εικόνας. Και όπου υπάρχει αγάπη, φροντίδα και ίαση υπάρχουν και καυτήρια, υπάρχει και απομόνωση του ασθενούς,υπάρχει και διακήρυξη για τους κινδύνους από την ασθένεια και τον θάνατο. Και το ίδιο συμβαίνει με την αίρεση και με το φάρμακο: το ανάθεμα.

Τί είναι το ανάθεμα; Μισαλλοδοξία; Φανατισμός; Πόλεμος; Ή μήπως η αγωνία και η έκφραση του εκκλησιαστικού σώματος να γλυτώσουν κυριολεκτικά το ποίμνιο και τον ορθόδοξο άνθρωπο από την ιοβόλα πλάνη και τον πνευματικό θάνατο και την αιώνια πτώση και αναδρομή του στον κόσμο του θανάτου; Βλέπετε πώς λίγο παραπάνω μιλάμε με κοσμικούς όρους πολιτικής ορθότητας; Ακόμα και ο γράφων αυτούς επικαλείται για να επιχειρηματολογήσει. Ενώ η σιωπή είναι η γλώσσα των αγίων. Γιατί το βίωμα δίνει τις απαντήσεις. Όχι η ρητορεία. Τα επιχειρήματα πού χρησιμοποιώ μπορεί να φαίνονται χοντρά και χοντροειδή και έχουν χρησιμοποιηθεί από κοσμικές σκοπιμότητες και σαν πολιτικά συνθήματα. Δεν είναι όμως θανατική εκτέλεση και ψέκασμα το ανάθεμα, παράδοση σε πνευματική καραντίνα είναι για να μην μεταδοθεί η ασθένεια και κύρια για να συνέλθει ο πάσχων.

Ένα καυτό ερώτημα είναι το εξής: Τα χρειαζόμαστε σήμερα τα αναθέματα; Αντιστρέφω την ερώτηση: Χρειαζόμαστε σήμερα τα δόγματα; Τα λειτουργικά κείμενα; Τις παραδόσεις; Τις Γραφές; Τους αγίους; Τον Χριστό; Ή μήπως μας φτάνει μια κοσμική εκκλησία με τις πατροπαράδοτες τελετές του τύπου και την κοσμική της οργάνωση και ιδεολογία; Το ήθος, οι συνήθειες και η ηθική της επανάληψης; Όταν απαντηθούν τα ερωτήματα, θα απαντηθεί και η απορία; Τίποτα στην Εκκλησία, στα κείμενα, στα παραδομένα, δεν είναι αχρείαστο, περιττό και καταχρηστικό. Απαρχαιωμένο. Τίποτα! Εμείς θέτοντας την μάχαιρα της κρίσης και της αφαίρεσης, σχετικοποιούμε την Παράδοση σε μια κοσμική φιλοσοφία και ιδεολογία. Αλλά ας μην παλλιλογούμε.

Τελειώνοντας, να σας πώ πώς δεν πρόκειται να επιστρέψουμε στην εκφώνηση των αναθεμάτων. Γιατί έχει αλλοτριωθεί το ήθος μας και έχουμε ήδη κερδίσει τον κόσμο και κανείς δεν θα λάβει το ρίσκο να επιχειρήσει κάποιον σκανδαλισμό ανθρώπων πού δεν κατηχηθηκαν ποτέ και δεν φταίνε σε τίποτα! Γιατί το ορθόδοξο ήθος δεν συμβαδίζει πάντα με την εκκλησιαστική πράξη και την εκκλησιαστική συνείδηση ούτε για τους σιωπώντας,ούτε για τους εκφωνώντας. Εκτός αν κάποτε τερματίσει το ιδεολογικό αυτό τέλμα πού έχουμε πέσει σήμερα σαν ορθόδοξος λαός και κλήρος και αναζητήσουμε την πατερική γνησιότητα. Ενα χαστούκι χρειάζεται. Με την πιό καλή έννοια της λέξης.