Περί θείων ενεργειών - Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς (13) ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΞΟΔΙΚΩΤΕΡΑ

Προς τους νομίζοντες ότι δεικνύονται δύο θεοί εκ του ότι η θεοποιός δωρεά του Πνεύματος, της οποίας υπέρκειται κατ' ουσία ο Θεός, ονο­μάζεται από τους αγίους όχι μόνον αγένητος θέωσις άλλα και θεότης,
ή περί θείων ενεργειών και της κατ’ αυτές μεθέξεως.

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΞΕΧΑΣΑΝ ΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΥΝΤΕΣ






42. Πού είναι οι αναιδώς διατεινόμενοι ότι δεικνύονται πολλοί Θεοί, αν πει κανείς ότι υπάρχει άκτιστον και κάτι άλλο παρά την ουσίαν του Θεού και υπ’ αυτήν υπερεχόμενον;
Και μάλιστα ομολογούντες, έστω και χωρίς να το θέλουν, ότι οι προτιθέμενοι λόγοι είναι γνήσιοι λόγοι του μεγάλου (Μαξίμου του Ομολογητή). Διότι όχι μόνον σε πολλές από τις εκκλησίες τού Θεού και στα ιερά φροντιστήρια, αλλά και ιδιωτικώς οι χριστιανοί έχουν τα βιβλία στα οποία αναγράφονται αυτά. Γι’ αυτά μη μπορώντας να τα αρνηθούν, (ώ της εριστικότατης ενστάσεως τολμούσα τα πάντα), αντιπροβάλλουν τους λόγους οι οποίοι φαίνονται να αντίκεινται σε αυτά· «κανείς από τους επιθυμούντες να δουν ευσεβώς δεν θα δυνηθεί να δεχθεί δυάδα ή άναρχον πλήθος ή αρχήν κάποιου εξ αυτών», και πάλι, «αιτιατά είναι όλα τα παραχθέντα εις κτίσιν, είτε στον ουρανό είτε επί της γης», και πάλι, «τίποτε απολύτως δεν συνεπινοείται καθ’ οιονδήποτε τρόπον με τον Θεό εξ αϊδίου· διότι των εξ αϊδίου συνόντων (συνυπαρχόντων) δεν δύναται το ένα να είναι ποιητικόν του άλλου». Ταύτα, λέγουν, είναι τα αντικείμενα προς τα πολλά εκείνα άναρχα. Εγώ δε θέλοντας να τους ελεήσω για την άγνοια, κινδυνεύω να τους μισήσω για την προσυπάρχουσα σε αυτούς παραφροσύνη, λόγω της οποίας ορμούν ακάθεκτοι εναντίον πάντων ανυποστάτως· διότι, αν απουσίαζε αυτή, θα απορούν μεν λόγω άγνοιας αλλά δεν θα διέσυρον. Οποία δε κακοήθεια! Διότι αντί των αγίων ορίζουν εμάς ως ευήλατους στόχο των συκοφαντικών επιθέσεών τους. Δεν πρέπει βέβαια να επιχειρεί κανείς κατηγορία εναντίον τών απόψεων αυτών, διότι είναι πολύ ορθές· αν όμως επιτεθεί κανείς, τότε πρέπει να επιτεθεί εναντίον εκείνων οι οποίοι έγραψαν σαφώς πρώτοι, και όχι εναντίον ημών οι οποίοι χρησιμοποιήσαμε τους λόγους εκείνων ως μαρτυρία, και μάλιστα από αναπόφευκτο ανάγκην τεθείσα σε εμάς, την λύσσα του ανδρός εκείνου δηλαδή κατά των συγχρόνων πατέρων.

43. Αλλά για να μην μακρύνω τον λόγο, ας γνωρίσουν αυτοί με ποιούς λόγους αρνείται και την δυάδα και το πλήθος των άναρχων όντων, ομιλώντας ο θαυμάσιος (Μάξιμος) περί των ουσιών· ποιος ευσεβής θα μπορούσε να πει ότι υπάρχουν πολλές ουσίες άναρχες ή αρχή άλλων ουσιών;
Αιτιατά δε καλεί τα παραχθέντα εκ μη όντων, ως έχοντα αρχήν την δημιουργικήν τρισυπόστατον αιτίαν. Λέγει δε ότι εξ αϊδιότητος δεν υπάρχει τίποτε απολύτως παρεπόμενον στον Θεόν άλλο από τα κτιστώς εκ μη όντων υπ’ αυτού προηγμένων (παραχθέντων). Τούτο δήλωσε και ο ίδιος, προσθέσας επί μεν των αιτιατών τα παραχθέντα το “εις κτίσιν”, επί δε των μη παρεπομένων το ότι ο Θεός είναι το ποιητικόν τους αίτιο. Εάν δε δεν πείθεται κανείς καθόλου ότι έτσι έχουν αυτά, και ότι την απαγόρευσιν (άρνησιν) των περισσοτέρων του ενός δεν την αναφέρει εις την ουσία, υπολείπεται να αποφανθεί ότι και τα υποστατικά γνωρίσματα της ανωτάτης τριάδος και αυτές οι υποστάσεις ή ότι δεν είναι πολλές ή ότι δεν είναι άναρχοι. Και όμως όλοι εμείς ψάλλομε στην εκκλησία, «τρία άναρχα δοξάζομεν, τρία συναΐδια». Ο δε Υιός και το Άγιον Πνεύμα δεν είναι μόνον αίτια των κτιστών, αλλά και αιτιατά, έχοντα αρχήν την μόνην πηγαίαν θεότητα, δηλαδή την «θεογόνον» υπόστασιν του Πατρός , την οποίαν εξ αϊδιότητος συνακολουθεί η γέννησις του Υιού και η εκπόρευσις· αλλά λέγει επίσης ότι ονόμασε έργα Θεού και τα μεθεκτά εκείνα τα μη έχοντα αρχήν. Στην αρχήν ενός των Κεφαλαίων γράψει, «ων ήρξατο ποιήσαι ο Θεός και ων ουκ ήρξατο ποιήσαι (τα οποία άρχισε και τα οποία δεν άρχισε να δημιουργεί ο Θεός)». Ώστε λέγει ότι ταύτα είναι και ποιήματα του Θεού; Λέγοντας δε στο τέλος άλλου από τα κεφάλαια αυτά ότι «πάσης ζωής και αθανασίας, αγιότητος και αρετής δημιουργός είναι ο Θεός», δεικνύει ότι αυτά τα οποία χαρακτήρισε άναρχα είναι και δημιουργήματα; Οποία περίτεχνος ματαιότης, μάλλον δε αθλιότης και βδελυρία! Πώς διαγράφουν πολλούς κύκλους και κινούν πάντα λίθον, που λέγει ο λόγος, για να δείξουν νόθα και παρέμβλητα τα γνήσια γεννήματα της ιεράς μούσης του σοφού Μαξίμου!

44. Πάντως δεν θα θυμώσει κανείς εναντίον μας ομοίως διότι προθυμοποιούμαστε το κατά δύναμιν να υπεραπολογηθούμε του πατρός. Καλώς ο σοφώς κάλεσε τις ενέργειες του Θεού έργα άναρχα, διότι λέγει και ο Δαμασκηνός φωστήρ, «λέγεται και το ενέργημα ενέργεια και η ενέργεια ενέργημα». Εξετάζοντας δε συνετώς τα πράγματα θα βρεις ότι ο όρος «ποίησαι» δεν χρησιμοποιείται μόνο επί των κτιζόμενων· πράγματι ο μέγας Βασίλειος, αφού είπε «ότι είναι άθλος άρετης το να γίνει κανείς θεός και να αστράπτεται από το καθαρώτατον φως γινόμενος υιός της ημέρας εκείνης η οποία δεν διακόπτεται από σκότος», προσθέτει επισημαίνοντας το ατελεύτητον της ημέρας εκείνης· «διότι άλλος είναι ο ήλιος ο οποίος την ποιεί (δημιουργεί), ο απαστράπτων το αληθινόν φως». Βλέπεις την χρήση της λέξεως «ποιείν» επί των αδιαιρέτων ενεργειών και των φυσικών προόδων; Κατ’ αυτόν πράγματι τον τρόπο προέρχεται το φως εκ του ηλίου και κατ' αυτόν τον τρόπον ποιεί την ημέραν ο ήλιος όχι κτίζων, αλλά φυσικώς ενεργών. Μνημονεύει δε ο αυτός και την ειπούσα· «έκτισα άνθρωπον διά του Θεού». Και περί άλλου πάλι λέγει ότι «επόιησεν (έκαμεν) υιούς και θυγατέρες». Άρα λοιπόν, συ ο οποίος παρακάθεσαι στο γράμμα, μάλλον δε τρόπον τινά υποκάθεσαι και παραμονεύεις τους ασύλληπτους, άρα λοιπόν θα πεις κτίστην και τον Αδάμ τον γεννηθέντα από αυτόν ή θα μάθεις να ζητάς την αλήθεια της ευσέβειας στα πράγματα και όχι στις λέξεις; Στο τέλος δε του κεφαλαίου είπε τον Θεόν δημιουργόν πάσης αρετής και ζωής και αθανασίας, της δικής μας, της κτιστής. Διαιρέσας πράγματι τα έργα του Θεού σε άναρχα και αρκτά (σε αυτά που έχουν αρχή), δηλαδή σε θείες ενέργειες και τα εξ αυτών αποτελέσματα, προσέθεσε ότι τα «ηργμένα είναι και λέγονται έτσι δια της μετοχής στα μη ηργμένα, διότι πάσης ζωής και αθανασίας και αγιότητος και αρετής», δηλαδή των ηργμένων, των φυσικώς ενυπαρχουσών σε εμάς, «δημιουργός είναι ο Θεός». Βλέπεις το κατ’ ακρίβειαν άληπτον (ακατάληπτον) των σεπτών λόγων του μακαρίου Μαξίμου;


Αμέθυστος