«Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ» ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ Του Πρωτοπρ. ΜΙΧΑΗΛ ΠΟΜΑΖΑΝΚΣΥ († 1987)

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΖΟΥΣΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ ΜΕΝΤΟΡΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΔΟΞΟΥ ΚΛΗΡΙΚΟΥ π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΘΕΡΜΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ ΝΕΟΒΑΡΛΑΑΜΙΤΩΝ

_________

Στὸ τελευταῖο μέρος τοῦ βιβλίου ὁ π. Αλέξανδρος Σμέμαν, ὄχι σὲ πλήρη συμφωνία μὲ ὅσα ἔχει πεῖ μέχρις αὐτοῦ τοῦ σημείου, φαίνεται ὅτι εἶναι ἕτοιμος νὰ πλησιάσῃ τὴν ἱστορικὴ Ὀρθόδοξη θεώρησι· ἀλλὰ ἐδῶ ἀκριβῶς ἐκφράζει τέτοιες ἐπιφυλάξεις ποὺ οὐσιαστικῶς συγκαλύπτουν τὴν βασικὴ θέσι. Λέγει: «Ἡ σύνθεση αὐτὴ (= ἡ βυζαντινὴ) διαµορφώθηκε ἀναντίλεκτα πάνω στὴ βάση τοῦ ἀρχικοῦ κανόνα προσευχῆς τῆς Ἐκκλησίας. Τοῦ ὁποίου καὶ ἀποτελεῖ, ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτή, ἐπεξεργασία καὶ ἀποκάλυψη, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν καλὴ ἢ ὄχι ἀνάπτυξη τῶν νέων στοιχείων ποὺ προστέθηκαν (;) σταδιακὰ στὸν ἀρχικὸ αὐτὸ κανόνα προσευχῆς. Ἔτσι, παρὰ τὴν ἰσχυρὴ ἐπίδραση τῆς µυστηριολογικῆς ψυχολογίας (;), ἀπὸ τὴ µιὰ πλευρά, καὶ τῆς ἀσκητικῆς–ἀτοµικιστικῆς ψυχολογίας ἀπὸ τὴν ἄλλη, µιὰ ἐπίδραση ποὺ ἐπηρέασε πάνω ἀπ’ ὅλα τὴν µεταρρύθµιση (;) τῆς λειτουργικῆς εὐσέβειας, ἡ Τάξη καθαυτὴν παρέµεινε ὀργανικὰ συνδεδεµένη µὲ τὴ θεολογία τοῦ χρόνου, ἡ ὁποία περιέχει καὶ τὴν ἀρχικὴ ὀργανωτική της ἀρχή. Αὐτὴ ἡ θεολογία τοῦ χρόνου ἐπισκιάστηκε ἀπὸ δευτερεύοντα στρώµατα τῆς Τάξης, ὅµως παρέµεινε πάντοτε τὸ θεµέλιο τῆς ἐσωτερικῆς της λογικῆς καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ἐσώτερης ἑνότητάς της» (σ. 244).

Αὐτὸ εἶναι τὸ συμπέρασμα τοῦ συγγραφέως. Ἐλάχιστα πείθεται

κανείς. Ἦταν πάρα πολὺ νὰ ἀναμένουμε ὅτι τὸ Τυπικόν μας διετήρησε τὴν ἀρχὴ καὶ μόνον τῆς Χριστιανικῆς λατρείας!

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

__________

Ἐξετάσαμε τόσον λεπτομερῶς τὸ βιβλίο τοῦ π. Ἀλ. Σμέμαν, διότι

στὸ μέλλον θὰ προσφέρεται στὸν Ὀρθόδοξο ἀναγνώστη μία λειτουργικὴ δογματική, βασισμένη στὶς ἀπόψεις ποὺ ἐκτίθενται σὲ αὐτὸ τὸ βιβλίο. Ἀλλὰ ἐὰν τὰ θεμέλια εἶναι τόσον ἀμφίβολα, μποροῦμε νὰ εἴμεθα βέβαιοι ὅτι τὸ οἰκοδόμημα ποὺ θὰ ὀρθωθῇ ἐπ’ αὐτῶν θὰ εἶναι ἀκλόνητον; Καθόλου δὲν ἀρνούμεθα τὴν Δυτικὴ ἱστορικο–λειτουργικὴ καὶ θεολογικὴ ἐπιστήμη καὶ τὶς ἀντικειμενικές της ἀξίες. Δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε πλήρως χωρὶς αὐτήν. Ὁμολογοῦμε τὰ πλεονεκτήματά της. Ἀλλὰ δὲν μποροῦμε νὰ ἐμπιστευώμεθα τυφλὰ τὰ συμπεράσματα τῶν Δυτικῶν ἐκκλησιαστικῶν ἱστορικῶν. Ἐὰν ὁμιλοῦμε περὶ τῆς λατρείας ὡς μέλη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, θὰ πρέπῃ νὰ μᾶς φανερώνεται αὐτὴ ἡ ἀρχὴ στὴν κατανόησι τῆς ἱστορίας τῆς λατρείας μας καὶ στὴν παροῦσα κατάστασί της, διὰ τῆς ὁποίας ζῇ.

Ἡ λογικὴ τῆς ἱστορίας μᾶς λέγει ὅτι στὸν κοινὸ βίο οἱ ἀποκλίσεις ἀπὸ τὴν εὐθεῖα ὁδό λαμβάνουν χώρα ὡς συνέπεια τῶν ἀλλαγῶν στὶς ἀρχὲς καὶ τὶς ἰδέες. Ἐὰν λοιπὸν διατηροῦμε τὸ Ὀρθόδοξο Σύμβολον τῆς Πίστεως, ἐὰν ὁμολογοῦμε ὅτι ἱστάμεθα στὴν ὀρθὴ δογματικὴ ὁδό, δὲν θὰ πρέπῃ νὰ ἀμφιβάλουμε ὅτι καὶ ὁ προσανατολισμὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ ἡ δομὴ τῆς λατρείας, ποὺ ἑδράζονται στὸ θεμέλιον τῆς Ὀρθοδόξου ὁμολογίας τῆς πίστεώς μας, εἶναι ἄψογα καὶ ἀληθῆ. Ἀδυνατοῦμε νὰ παραδεχθοῦμε ὅτι ἡ «λειτουργικὴ εὐσέβειά» μας, μετὰ ἀπὸ μία σειρὰ μεταρρυθμίσεων, ἔχει ἀπομακρυνθῇ πολύ, πάρα πολὺ ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων. Ἐὰν διαπιστώνουμε μία παρακμὴ τῆς εὐσεβείας, μία ἀδυναμία κατανοήσεως τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, ὁ λόγος γι’ αὐτὸ εὑρίσκεται ἐκτὸς Ἐκκλησίας: στὴν παρακμὴ τῆς πίστεως τῶν ἀνθρώπων, στὴν ἠθικὴ κατάπτωσι, στὴν ἀπώλεια τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως. Ὅπου ὅμως διατηρεῖται ἡ ἐκκλησιαστικὴ συνείδησις καὶ εὐσέβεια, δὲν ὑπάρχει μεταρρύθμισις στὴν κατανόησι τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἀποδεχόμεθα τὸ Εὐαγγέλιον καὶ τὶς Ἀποστολικὲς Γραφὲς ὄχι σὲ μία διάθλασί τους μέσα ἀπὸ κάποιο εἰδικὸ πρίσμα, ἀλλὰ στὸ ἄμεσο, εὐθὲς νόημά τους. Καὶ εἴμεθα πεπεισμένοι ὅτι ἡ κοινὴ προσευχή μας γίνεται στὰ ἴδια ἀκριβῶς δογματικὰ καὶ ψυχολογικὰ θεμέλια, στὰ ὁποῖα ἐγίνετο στοὺς Ἀποστολικοὺς καὶ ἀρχαίους Χριστιανικοὺς χρόνους, ἀνεξαρτήτως τῆς διαφορᾶς τῶν λατρευτικῶν μορφῶν.

Ὁ πατὴρ Ἀλέξανδρος Σμέμαν, ὅμως, εἶναι ἕτοιμος νὰ παραδεχθῇ ὅτι ἡ εὐσέβειά του διαφέρει ἀπὸ αὐτὴν τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας;

Μετάφρασις ἐκ τοῦ ἀγγλικοῦ: Γ. Ν.